Czasowniki rosyjskie, koniugacje, czasy, tryby - tabelki

Bezokolicznik to forma podstawowa czasownika, którą znajdziesz w słowniku. Może on mieć następujące końcówki:

Większość bezokoliczników zakończona jest na -ть. Jeśli chcesz utworzyć formę osobową czasownika, wówczas musisz odrzucić końcówkę bezokolicznika i dodać formę osobową. W ten sposób wskazujesz, kto wykonuje daną czynność: ty, ona, oni, itd.

Czasownik odmienia się w dwóch koniugacjach.

KONIUGACJA I:

W czasownikach koniugacji I najważniejsze są 1 osoba liczby pojedynczej i 3 osoba liczby mnogiej. W koniugacji I jest o tyle łatwiej, że 3 osoba liczby mnogiej będzie się różnić tylko jedną literą od 1 osoby liczby pojedynczej. Końcówki i ich zastosowanie przedstawione są w tabeli:

Przejdźmy do odmiany. W I koniugacji odmienia się czasownik чувствовать (czuć się). Zwróć uwagę na zaznaczony w temacie sufiks, który wypada w odmianie przez osoby:

Końcówki osobowe czasowników I koniugacji zaznaczone są kolorem. Będą one zawsze występować w tej koniugacji!

Jeszcze jedna istotna informacja związana z odmianą czasownika. W odmianie może dochodzić do oboczności. Zmiany, jakie mogą zajść w temacie, podane są w tabeli poniżej:

W tego typu czasownikach zmiana w temacie wystepuję we wszystkich osobach. Odmiana tych czasowników odbywa się zgodnie ze wzorem podanym w czasowniku czuć się.

W I koniugacji odmieniają się również czasowniki zakończone na -чь na przykład czasownik мочь (móc). Tego typu czasownik odpowiada polskim czasownikom zakończonym na -c (np. móc). W czasownikach tego typu wymiana spółgłosek występuje w czterech fоrmach osobowych:

Oprócz czasowników prostych, których odmianę poznaliśmy, są jeszcze czasowniki zwrotne. Najczęściej odnoszą się one do czynności wykonywanych przez nas samych. Cechą charakterystyczną tych czasowników jest to, ze mają końcówkę się, która w języku rosyjskim jest przyłączona do czasownika, a nie oddzielnie, jak w języku polskim. Przykładem może być czasownik мыться (myć się). W wypadku tego czasownika zachodzi jeszcze inna wymiana w temacie: -ы- zastaje zamienione -o- i występuje w całej odmianie:

Końcówki zwrotne są przypisane poszczególnym osobom i są niezmienne. W przypadku odmiany czasownika w czasie teraźniejszym tylko pierwsza osoba liczby pojedynczej i druga osoba liczby mnogiej maja koncówkę -сь, pozostałe -ся. W czasie przeszłym końcówka -сь występuje po samogłoskach, a -ся po spółgłoskach.

KONIUGACJA II

Czasowniki II koniugacji odmieniają się podobnie, jak czasowniki I koniugacji. Różnią się tylko jedną literką w końcówkach osobowych. Zaczynając od 2 osoby liczby pojedynczej do 2 osoby liczby mnogiej w końcówkach osobowych II koniugacji występuje -и- i tą samogłoską różni się od I koniugacji, która ma samogłoskę -e-.

II koniugację można rozpoznać po zakończeniu bezokolicznika, najczęściej są one zakończone na -ить, np. говорить (mówić). Nie jest to reguła, ponieważ, jak to zazwyczaj bywa, są od niej wyjątki. Ale na razie wyjątki zostawmy w spokoju :)

II koniugacja może mieć w 1 osobie liczby pojedynczej i 3 osobie liczby mnogiej następujące końcówki:

Najczęściej jest tak, że jeśli w 1 osobie liczby pojedynczej występuje końcówka -ю, to w 3 osobie liczby mnogiej użyjemy końcówki -ят, a jeśli użyjemy końcówki -у w 1 osobie liczby pojedynczej, to w 3 osobie liczby mnogiej będzie -ат. Popatrz na tabelę powyżej i na podane przykłady.

Gramatyka nie jest jednak tak uporządkowana, jak byśmy chcieli. II koniugacja ma to do siebie, że w 1 osobie liczby pojedynczej i tylko w niej może zajść oboczność spółgłosek. Podam przykład, który zilustruje, co mam na myśli. Czasownik гладить (prasować)

W tabeli przedstawiono przykład oboczności spółgłosek д:ж, który zachodzi tylko w 1 osobie liczby pojedynczej. Po spółgłosce ж piszemy końcówkę osobową -у, natomiast miękka spółgłoska д wymaga użycia końcówki -ят. Dlatego w II koniugacji należy uważać, czy nie pojawią się oboczności i zmiany, które zostały przed chwilą opisane.

Na deser prosta odmiana czasownika II koniugacji z zaznaczonymi kolorem końcówkami osobowymi. Odmiana czasownika варить (gotować):

CZASOWNIKI DOKONANE I NIEDOKONANE

Jak je rozróżnić? Czasowniki dokonane odpowiadają na pytanie co zrobiłeś/aś?, czyli czynność ta jest dokonana lub zakończy się w bliskiej przyszłości. Istnieją 3 sposoby tworzenia aspektu dokonanego.

1. Tworzenie aspektu dokonanego przy pomocy przedrostków:

Takich czasowników jest dużo, ale nie martw się, nauczenie ich nie jest trudne. Możesz to zrobić na dwa sposoby: po pierwsze, zawsze możesz się posiłkować językiem polskim. U nas też czasowniki dokonane mają przedrostki, zauważ, że podobne do rosyjskich. Po drugie: jeśli po usunięciu przedrostka czasownik jest niedokonany i funkcjonuje bez przedrostka, to jest duże prawdopodobieństwo, że z jest to czasownik dokonany. Nie zawsze czasowniki w języku polskim i rosyjskim mają takie same przedrostki, ale w wielu przypadkach tak jest.

2. Czasowniki niedokonane mają najczęściej w temacie samogłoskę -a-, natomiast czasowniki dokonane -и-. Popatrz, jak układają się one w pary:

3. Niektóre czasowniki mają różną formę w aspekcie dokonanym i niedokonanym:

Na sam koniec podpowiem ci, jak w inny sposób możesz jeszcze rozpoznać czasowniki niedokonane. Znajdują się przy nich najczęściej następujące słowa:

Widzisz, że te słowa, jak w angielskim czasie Present Simple, mówią nam, że dana czynność dzieje się często, więc nie jest zakończona. Popatrz jeszcze na zdania:

CZAS PRZYSZŁY

Czas przyszły i jego tworzenie jest bardzo proste - wystarczy umieć odmienić czasownik być w odpowiedniej formie osobowej i dodać czynność, którą będziemy wykonywać w bezokoliczniku. Taki sposób tworzenia czasu przyszłego nazywamy złożonym. Odmiana czasownika być w czasie przyszłym wygląda następująco:

Popatrz jeszcze na przykłady zdań z użyciem złożonego czasu przyszłego:

Czas przyszły prosty tworzy się za pomocą przyrostków. Ten sposób znasz z języka polskiego: mówisz napiszę, przeczytam. Tak samo jest i w języku rosyjskim. Popatrz na zdania z użyciem tych czasowników:

CZAS PRZESZŁY

Czasu przeszłego używamy, kiedy mówimy o jakiejś czynności, która już się odbyła lub trwała w przeszłości. Czasowniki dokonane użyte w czasie przeszłym informują nas, że dana czynność została już dokonana; czasownik niedokonany w czasie przeszłym informuje, że dana czynność była wykonywana, ale nie została dokończona:

Czasowniki w czasie przeszłym odmieniają sie przez osoby i liczby. Każdy rodzaj ma inną końcówkę w czasie przeszłym. Liczba mnoga w języku rosyjskim jest jednakowa niezależnie od tego, czy daną czynność w przeszłości wykonywali mężczyźni czy kobiety. Końcówki dla każdego rodzaju i liczby w czasie przeszłym są następujące:

Bardzo ważna rzecz: formy czasu przeszłego zostały podane dla 3 osoby liczby pojedynczej dla rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego. Ale jeśli chłopak będzie mówił o sobie w 1 osobie, to forma czasownika w czasie przeszłym będzie taka sama jak podana w tabeli, np. я читал.
Tworzenie czasu przeszłego jest proste: od bezokolicznika odejmujemy jego końcówkę (w języku rosyjskim najczęściej występuje końcówka -ть)
i na to miejsce wstawiamy końcówkę czasu przeszłego.
Trochę problemu mogą sprawić czasowniki zwrotne, które posiadają końcówki się dołączone do czasownika. Odmiana dla czasownika zwrotnego мыться (myć się) w czasie przeszłym wygląda następująco:

W czasownikach zwrotnych w czasie przeszłym należy zwracać uwagę nie tylko na końcówkę czasu przeszłego, ale również nie zapominać
o końcówce zwrotnej. Z uwagi na to, że większość końcówek czasu przeszłego kończy się samogłoską, to końcówka zwrotna będzie -сь.

TRYB ROZKAZUJĄCY

Tryb rozkazujący to inaczej polecenie wykonania jakiejś czynności. Zachęcenie do wykonania czynności może przybierać różną postać: żądania, prośby, propozycji, rady. Tworzenie trybu rozkazującego podzielimy w zależności od koniugacji.

Tryb rozkazujący dla koniugacji I

Najłatwiej utworzyć tryb rozkazujący od tematu 1 osoby liczby pojedynczej czasowników czasu teraźniejszego lub przyszłego prostego.

W zależności od tego, na jaką literę kończy się temat, dodajemy odpowiednią końcówkę. Możemy wyróżnić 3 końcówki dla trybu rozkazującego,a zasady stosowania są następujące:

1. Gdy temat kończy się samogłoską, dodajemy -й, na przykład играть (bawić się).

Końcówka tematu 1 osoby liczby pojedynczej, od której będziesz tworzyć tryb rozkazujący zaznaczona jest kolorem. Prośbę możesz kierować do jednej osoby lub grupy osób, dlatego podane są 2 formy. Liczba mnoga różni się od liczby pojedynczej końcówką -те.

2. Jeśli temat kończy się na spółgłoskę, a w 1 osobie liczby pojedynczej akcent pada na końcówkę, wówczas dodajemy końcówkę -и, na przykład смотреть (patrzeć)

3. Jeśli temat kończy się na spółgłoskę, a w 1 osobie liczby pojedynczej akcent pada na temat, wówczas dodajemy -ь, na przykład встать (wstać)

4. Jeśli temat kończy się na dwie spółgłoski, a w 1 osobie liczby pojedynczej akcent pada na temat, wówczas również dodajemy -и. Przykładem może być czasownik вспомнить (wspomnieć):

I koniugację mamy już za sobą. Pozostała nam koniugacja II:

Tryb rozkazujący dla koniugacji II tworzymy od 2 osoby liczby pojedynczej, ponieważ w 1 osobie może wystąpić oboczność. Ważną rolę odgrywa tu akcent.

1. Jeśli akcent pada na temat i na temacie pozostaje przez całą odmianę, wówczas dodajemy końcówkę -ь,na przykład бросить (rzucić).

2. Jeśli akcent jest ruchomy, to znaczy inny w 1 osobie liczby pojedynczej, a w pozostałych osobach jak w bezokoliczniku, wtedy dodajemy
-и, na przykład сидеть (siedzieć)

Czasowniki zwrotne również tworzą tryb rozkazujący. Zasady stosowania końcówek zwrotnych są następujące: temat zakończony samogłoską, piszemy -сь, a po spółgłosce piszemy -ся. Zilustrują to przykłady:

W tym miejscu zakończymy pracę z czasownikiem, najważniejsze inormacje zostały podane:)